Met de dood dichterbij word je steeds vaker geconfronteerd met de laatste keer. Je beseft dat veel gelegenheden voor het laatst zullen zijn: de laatste keer dat je je verjaardag viert, de laatste kerst met de familie, de laatste Moederdag. Dat besef is zwaar. Niet alleen in de negatieve zin van het woord. Je kunt overmand worden door gevoelens van verdriet en wanhoop, maar ook overspoeld worden door liefde en dankbaarheid. Soms geniet je zelfs extra van het meemaken van kleine en grote mijlpalen.
Laatste wensen
Wellicht zijn er nog dingen die je een laatste keer zou willen meemaken. Naar de zee, naar het bos, naar een concert. Of mensen bezoeken die verder weg wonen. Bespreek je wensen met je naasten. Er zijn verschillende organisaties die je kunnen helpen bij het vervullen ervan. Kijk hier voor meer informatie.
Laatste balans
Het kan rust geven om de balans van je leven op te maken, bijvoorbeeld in de vorm van meditatie of door een gesprek over zingeving (bijvoorbeeld met een geestelijk verzorger). Gelukkige en ongelukkige momenten, wat heeft het leven gebracht, wat heb je zelf aan anderen kunnen schenken? Voor wie heb je verschil gemaakt, ertoe gedaan? Wie heeft jou geholpen om te groeien en levenslessen te leren? Soms komen er ook diep weggestopte kwesties naar boven, die je toch nog even aandacht wilt geven: een relatie die je wilt helen, een onafgemaakte kwestie of een niet-uitgesproken ruzie.
Tijd voor afscheid
Uitgezaaide borstkanker leidt meestal tot een laatste levensfase waarin er tijd is om afscheid te nemen van de mensen uit je omgeving. Waarschijnlijk heb je inmiddels al ervaring opgedaan met afscheid nemen. Van je (vrijwilligers)werk en je hobby’s, en vermoedelijk ook van vrienden en kennissen die moeite hadden met omgaan met je ziekte. Misschien heb je ook al lotgenoten verloren.
Afscheid van je huis
Als je niet thuis sterft, maar in het ziekenhuis of hospice, neem je definitief afscheid van je vertrouwde huis, buurt en omgeving.
Afscheid van naasten
Afscheid nemen van vrienden, buren, kennissen of oud-collega’s doe je op je eigen manier. Met de een is het fijn om een goed gesprek te voeren, met de ander is het een kop koffie met een grap en grol. Met weer iemand anders kan het fijn zijn herinneringen op te halen en te vertellen wat je voor elkaar hebt betekend.
Misschien zie je er tegenop. Toch zul je merken dat de meeste gesprekken niet alleen tranen brengen, maar ook een lach. En dat het je achteraf rust geeft dat je iemand toch nog even hebt gezien.
Afscheid van je nabije geliefden
Het meest intense afscheid zal zijn van de mensen die je het meest liefhebt, je meest naasten. Je partner zal waarschijnlijk zo lang mogelijk in je buurt zijn. Dan verloopt het afscheid meer geleidelijk. Moeilijker is het afscheid van je (klein)kinderen, of van een goede vriend(in) met wie je al je hele leven optrekt.
Het is moeilijk en zwaar om afscheid te nemen. Maar het is ook enorm waardevol. Waardevol voor jou, omdat je een stukje van je leven kunt loslaten. Waardevol voor je meest nabije naasten, omdat zij na jouw overlijden altijd kunnen terugkijken op die laatste intieme en liefdevolle momenten met jou.
Dubbel gevoel
Op het eind van je leven krijg je soms een dubbel gevoel. De laatste periode van je leven kan prachtig zijn geweest door alle liefde van de mensen om je heen en de bijzondere gesprekken die je hebt gevoerd. Je wilt blijven, voor je partner, voor je kinderen, voor je naasten. Maar de heftige pijn, de intense vermoeidheid, het gevoel dat je alles hebt gezegd… Het doet je soms (bijna) verlangen naar de dood. Je kijkt ernaar uit dat de pijn stopt, dat je rust vindt, en je alles mag loslaten.