Mijn laatste levensfase

Praten over het levenseinde is niet makkelijk, maar het geeft jou en je omgeving wel rust en steun. Neem hier de tijd voor. En leg je wensen vast op papier. Zo wordt het concreet. En natuurlijk kunnen je je wensen daarna nog veranderen. Onthoud dat je op elk moment van gedachten mag veranderen. Het zijn uiteindelijk jouw keuzes, waar jij je het best mee moet voelen.

Praten over je wensen

Het kan helpen om nu ook al na te denken en te praten over je levenseinde. Ook omdat je wensen nog kunnen veranderen. Maar hoe doe je dat? Een paar tips.

• Bedenk met wie je het liefste wil praten. Dat kan je partner zijn, maar ook een van je kinderen, je huisarts of je geestelijk verzorger. Of allemaal.
• Kies een moment waarop jullie, met alle aandacht en tijd voor elkaar, kunnen praten. 
• Misschien wil je deze momenten ondersteunen met een symbool. Zo werkt het voor sommige mensen om er bijvoorbeeld een mooie steen, beeldje of knuffel bij te pakken zodat deze symbool staat voor een moment om hierover te praten met elkaar.
• Denk na over de locatie: een rustige plek of tijdens een wandeling, waar je niet gestoord kunt worden door telefoon, mail of onverwachts bezoek. 
• Wil je met de (huis)arts hierover praten? Boek dan een dubbel consult, dan heb je twee keer zoveel tijd voor jullie gesprek.
• Een gesprek hoeft niet lang te zijn: een kwartier of halfuur is soms al voldoende. 
• Vaak is één gesprek niet voldoende. Sommige onderwerpen wil je even laten bezinken, verder overdenken en er later nog eens op terugkomen.
• Bereid vooraf voor waar je het graag over wilt hebben. Bijvoorbeeld:
  – Wensen en grenzen op het gebied van behandelen: wat wil je wel en wat niet meer (bijvoorbeeld morfine of reanimatie)
  – Waar ben je bang voor?
  – Overweeg je hulp bij het sterven en hoe zie je dit voor je?
  – Waar wil je sterven: thuis of bijvoorbeeld in een hospice
  – Je testament
  – Het doorgeven van je wachtwoorden
  – Wat je wilt doen met je social media accounts
  – Spullen die je speciaal aan iemand wilt geven
  – De uitvaart: hoe zie je dat voor je, hoe wil jij herinnerd worden?

Met je (huis)arts praten over sterven

In gesprek gaan met je (huis) arts over het levenseinde is een pittig gesprek. Het helpt om vooraf na te denken over de vragen en onderwerpen die je aan bod wilt laten komen. Ook is het een goed idee om een dubbel consult aan te vragen: zo hebben jullie twee keer zo lang de tijd om met elkaar te praten. 

Voel ook de ruimte om te mogen terugkomen op beslissingen. Het is belangrijk om te onthouden dat jij, op ieder moment, een keuze mag maken die bij je past.

TIP Je huisarts speelt een belangrijke rol in je hele ziekteproces. Betrek hem of haar vanaf het eerste moment bij je overwegingen, vragen en wensen. Dat praat makkelijker en zorgt voor meer steun voor jou en ook later voor je naasten. 

Waar kun je het over hebben met je arts?

Over hoe het nu met je gaat

Wat voor klachten heb je en wat wil je graag nog zo lang mogelijk blijven doen?

Je vooruitzichten

Welke verwachting heeft je arts over hoe de ziekte verloopt en welke lichamelijke en psychische klachten kun je verwachten?

Je zorgen

Voor welk lijden ben je bang? 

Wat wil je beslist niet meemaken?

Je grenzen

Zijn er in jouw situatie behandelingen die medisch gezien op een gegeven moment geen zin meer hebben? Welke behandelingen zijn dat? 

Wat gebeurt er als je niet meer kunt eten en drinken?

Je laatste dagen

Op welke plek wil je het liefste sterven? Thuis, in het ziekenhuis of in een hospice?

Wat moet daarvoor geregeld worden?

Tip: het kan helpen deze plekken te bezoeken, om te ervaren wat bij je past.

Lees hier meer.

Je wensen

Heb je een wilsverklaring gemaakt? Loop deze dan door met de arts. Check of alles duidelijk is en of jullie elkaar helemaal begrijpen. 

Je euthanasiewens

Heb je een euthanasiewens, bespreek deze dan met de arts. Een arts is namelijk niet verplicht om je verzoek uit te voeren. Ook niet als je het op papier hebt gezet of hebt vastgelegd in een levenstestament. Lees hier meer over euthanasie.

Meer hierover in het hoofdstuk: Hoe richt ik mijn laatste levensfase in? 

Vastleggen van je wensen

Breng samen met je arts je situatie en wensen goed in kaart, en laat ze door je arts vastleggen in je patiëntendossier. Je kunt ze ook zelf opschrijven in een wilsverklaring. 

Het voordeel van het opschrijven is dat als je niet meer aanspreekbaar bent, je naasten toch weten wat je wensen en voorkeuren zijn. Ook kun je in de wilsverklaring een vertegenwoordiger aanwijzen die namens jou het woord voert als je dat zelf niet meer kunt.

Onthoud verder dat je elke dag nieuwe inzichten kunt opdoen en van mening mag veranderen. Wat je eerst absoluut niet wilt, valt later misschien wel mee op het moment dat je het zelf ervaart. Ook kunnen je grenzen opschuiven met de tijd. Daarom kun je de wilsverklaring op elk moment aanpassen. 

Meer informatie over zorg en steun in de laatste tijd van het leven

Hier vind je meer informatie over zorg en steun in de laatste tijd van het leven:

• Overpalliatievezorg.nl, met informatie over zorg en hulp en filmpjes met verhalen van mensen. U vindt er ook een zorgzoeker voor zorg en hulp in de buurt.
• Het e-book Praat op tijd over uw levenseinde.
• Ikwilmetjepraten.nu. Tips voor een gesprek over uw wensen. Ook vindt u er films met persoonlijke verhalen. 
• De Dappere Patiënt. Een documentaire waarin patiënten en hun huisartsen vertellen over wensen rond het levenseinde.
• In gesprek over leven en dood: films in verschillende talen. 
• MIND Korrelatie. Hier kunt u vragen stellen over zorg. 
• Expertisecentrum Euthanasie, voor mensen van wie de arts geen euthanasie kan of wil geven. 
• Wilsverklaringen om in te vullen kunt u bijvoorbeeld kopen bij Stichting Zorgverklaring, de NVVE en de NPV (christelijk).
• Soms kan iemand na euthanasie zijn weefsel of organen weggeven. De Nederlandse Transplantatie Stichting geeft hier informatie over.